Rozkład czasu pracy to sposób zagospodarowania nominału czasu pracy wynikającego z danego systemu czasu pracy z uwzględnieniem dopuszczonych w jego ramach maksymalnych norm czasu pracy, okresów rozliczeniowych oraz przerw w pracy. Jest to określenie ram czasu pracy dla zakładu lub grup pracowników, obejmujące dni i godziny pracy. Konkretyzacją rozkładów czasu pracy są harmonogramy pracy, które dodatkowo określają szczegółowo rozkład czasu pracy dla poszczególnych pracowników.
W celu prawidłowego sporządzenia rozkładu czasu pracy należy wziąć pod uwagę obowiązujący w zakładzie system czasu pracy (podstawowy, równoważny, przy dozorze urządzeń, przy pilnowaniu, w ruchu ciągłym, przerywany, zadaniowy, skróconego tygodnia pracy, pracy weekendowej, skróconego czasu pracy) oraz wymiar czasu pracy (cały etat, część etatu, liczba dni do przepracowania). Istotna jest też kwestia wymaganego odpoczynku dobowego i tygodniowego.
Rozkłady czasu pracy powinny mieć charakter indywidualny. Na ich podstawie pracownicy mają możliwość ustalenia dni i godzin, w których będą wykonywali pracę. Obowiązkiem pracodawcy jest ponadto przekazanie takich rozkładów pracownikom na co najmniej tydzień przed rozpoczęciem ujętego w nich okresu (poza kilkoma wyjątkami).
Przy ustalaniu rozkładów czasu pracy istnieją pewne ograniczenia, należą do nich w szczególności:
- konieczność zachowania przepisów o dobie pracowniczej: Co do zasady, ustalając rozkłady czasu pracy pracodawca musi uwzględnić dobę pracowniczą. Przez dobę pracowniczą należy rozumieć 24 kolejne godziny, liczone od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Pracodawca nie może planować pracownikom pracy dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej (poza sytuacją, gdy w zakładzie pracy został wprowadzony ruchomy czas pracy lud, gdy jest on stosowany na pisemny wniosek pracownika, albo gdy pracownik jest zatrudniony w systemie przerywanego czasu pracy).
- pracownicy chronieni: Ustalając rozkłady czasu pracy należy pamiętać o przepisach ochronnych dotyczących pewnych kategorii pracowników. Bez zgody pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia i pracownic w ciąży, dzienna norma czasu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę – w systemie równoważnego czasu pracy (z możliwością wydłużenia do 16 lub 24 godzin na dobę), w systemie pracy w ruchu ciągłym, w systemie skróconego tygodnia pracy i w systemie pracy weekendowej.
- praca w porze nocnej: Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21:00 a 07:00. Pracownikiem pracującym w nocy jest pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej, lub którego co najmniej ¼ czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada w porę nocną. Nie każdy pracownik może być zatrudniony w porze nocnej, w porze nocnej, bez zgody tych pracowników, nie wolno zatrudniać pracownic w ciąży, pracowników młodocianych i pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia.
Czas pracy pracownika pracującego w porze nocnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę jeżeli wykonuje on prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznych lub umysłowym. Wykaz tych prac określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową lub (gdy jej nie ma) z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Te ograniczenia czasu pracy nie dotyczą pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz przypadków, gdy konieczne jest prowadzenie akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska oraz usunięcia awarii.
Pracownikom wykonującym pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek za pracę w porze nocnej może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej. Gdyby pracownik przepracował większą liczbę godzin w nocy niż objęta wynagrodzeniem ryczałtowym, pracodawca powinien mu wypłacić dodatkowe wynagrodzenie. - indywidualne rozkłady czasu pracy: Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może ustalić indywidualny rozkład jego czasu pracy w ramach systemu czasu pracy, którym pracownik jest objęty. Dotyczy to zwykle pracowników, którzy chcą w ten sposób pogodzić życie prywatne z zawodowym. W takim przypadku pracodawca nie musi wyrażać zgody na indywidualny rozkład czasu pracy, jednak ze względu na zasady współżycia społecznego, nie powinien odmówić pracownikowi.
Indywidualny rozkład czasu pracy można ustalić w umowie o pracę lub w porozumieniu zawieranym przez pracownika i pracodawcę. - ruchomy czas pracy: Przepisy Kodeksu Pracy przewidują stosowanie ruchomego czasu pracy w dwóch formach. Pierwsza to różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy, druga to przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla niego dniem pracy. Wykonywanie pracy w ruchomym czasie pracy nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego. Stosowanie jednej z wymienionych form jest korzystne dla pracodawcy, gdyż ponowne podjęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Obie formy wykluczają się jednak wzajemnie. Pierwsza zakłada, że pracodawca wyznacza pracownikowi sztywne godziny pracy, jednak w taki sposób, że pracownik rozpoczyna pracę o godzinie wcześniejszej niż z dniu poprzednim. Druga polega na tym, że pracodawca określa jedynie przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w swoim dniu pracy.
Pracodawca nie ma obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, jeżeli rozkład czasu pracy wynika z prawa pracy, obwieszczenia na podstawie art. 150 § 1 KP lub umowy o pracę, jeżeli pracownik jest zatrudniony w zadaniowym systemie czasu pracy, jeżeli zastosowano ruchomy czas pracy na pisemny wniosek pracownika oraz jeśli zastosowano indywidualny rozkład czasu pracy na pisemny wniosek pracownika.
Autor: KGk