Urlop wypoczynkowy jest jednym z kluczowych uprawnień pracownika zagwarantowanych przez kodeks pracy. Jest to coroczny, płatny i nieprzerwany okres odpoczynku od świadczenia pracy u pracodawcy.
Służy regeneracji pracownika i nabraniu sił do dalszego wykonywania pracy. Prawo do urlopu wypoczynkowego przysługuje jedynie pracownikom zatrudnionym na podstawie stosunku pracy. Urlop wypoczynkowy jest zatem uprawnieniem osobistym i niezbywalnym. Sposób nabywania i udzielania tego urlopu jest szczegółowo uregulowany w Dziale VII Kodeksu Pracy.
Zasadą jest, że pracownik powinien wykorzystać urlop wypoczynkowy w roku kalendarzowym, w którym uzyskał do niego prawo. Według obowiązujących zasad, terminy wykorzystania urlopu wypoczynkowego udzielane są w oparciu o wnioski pracownicze i korygowane są potrzebą zapewnienia normalnego toku pracy. Nie zawsze jednak jest to jednak możliwe. W takiej sytuacji niewykorzystany urlop w roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo, staje się urlopem wypoczynkowym zaległym.
ZASADY UDZIELANIA ZALEGŁEGO URLOPU WYPOCZYNKOWEGO:
- termin wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego:
Urlopu zaległego należy pracownikowi udzielić najpóźniej do 30-go września roku następnego, w stosunku do roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Aby zaległy urlop został udzielony we właściwym terminie, powinien rozpocząć się przynajmniej 30-go września, nawet gdyby termin jego zakończenia przypadał po tej dacie. Pracodawca musi bowiem jedynie udzielić tego urlopu do 30-go września.
- odmowa wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego:
Urlop wypoczynkowy może być udzielany na podstawie planu urlopowego lub na podstawie porozumienia z pracownikiem, jednak to po stronie pracodawcy - w obu tych sytuacjach – spoczywa inicjatywa. W związku z tym, jeśli pracownicy nie złożą propozycji wykorzystania zaległego urlopu, pracodawca będzie zmuszony do samodzielnego określenia terminów tych urlopów i udzielenia ich. Zdarza się jednak, że pracownik nie jest zainteresowany wykorzystaniem zaległego wypoczynkowego do 30-go września, jednak żaden przepis nie zwalnia pracodawcy od odpowiedzialności prawnej za nieudzielenie zaległego urlopu w ściśle określonym terminie. W takiej sytuacji pracodawca powinien postarać się o „zabezpieczenie” w postaci pisemnego oświadczenia pracownika, z którego będzie wynikało, iż ze względu na jakieś szczególne okoliczności wnosi on o przesunięcie terminu wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego poza ustawowo określony termin, albo też, iż nie wyraża on zgody na wykorzystanie swojego zaległego urlopu. Jest to kwestia wywołująca sprzeczne stanowiska - wśród specjalistów przeważa pogląd, mimo odmiennego stanowiska Państwowej Inspekcji Pracy, że jeśli wyczerpano możliwości uzgodnienia z pracownikiem terminu wykorzystania zaległego urlopu, pracodawca może jednostronnie wysłać pracownika na urlop – przy założeniu, że pracodawca działał w dobrej wierze i z poszanowaniem uzasadnionych interesów pracownika. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 24 stycznia 2005r. (I PK 124/05, M.P.Pr 2006/3/119) oraz w wyroku z 2 września 2003r. (I PK 403/02, OSNP 2004/18/310).
- kolejność udzielania urlopów wypoczynkowych:
Obowiązujące przepisy nie zobowiązują pracodawców do udzielania pracownikom urlopów wypoczynkowych według określonej kolejności. Obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie pracownikowi niewykorzystanego urlopu, a obowiązkiem pracownika jest wykorzystanie zaległego urlopu. W sytuacji, gdy pracownik ma prawo zarówno do urlopu zaległego, jak i bieżącego, udzielony pracownikowi urlop wypoczynkowy należy w pierwszej kolejności traktować jak urlop zaległy. Jest to potwierdzone wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 maja 2013 r. (II PK 199/12). I nie ma tutaj znaczenia, czy pracownik we wniosku urlopowym wskaże rok, za który chciałby zrealizować urlop wypoczynkowy.
- kwestia urlopu na żądanie:
Szczególnym rodzajem urlopu wypoczynkowego jest urlop na żądanie. Urlop na żądanie przysługuje w wymiarze 4 dni w roku kalendarzowym. Oznacza to, że z początkiem każdego następnego roku kalendarzowego pracownik nabywa do niego prawo, bez względu na to czy w poprzednim roku wykorzystał wszystkie 4 dni i czy posiada jeszcze zaległy urlop wypoczynkowy. Urlopu na żądanie nie umieszcza się również w planach urlopowych. W kwestii przekształcenia urlopu na żądanie w urlop zaległy występują dwa stanowiska. Według pierwszego z nich - do zaległego urlopu na żądanie nie ma zastosowania ogólny termin na wykorzystanie urlopu zaległego, w związku z tym pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu na żądanie z ubiegłego roku kalendarzowego w terminie późniejszym niż 30-go września kolejnego roku. Zgodnie z drugim stanowiskiem - urlop na żądanie z ubiegłego roku traci swój szczególny charakter w kolejnym roku, stając się zwykłym urlopem wypoczynkowym, w związku z tym urlop na żądanie z ubiegłego roku kalendarzowego powinien być wykorzystany do 30-go września kolejnego roku, czyli na zasadach ogólnych. Sprawa ta stwarza więc wiele problemów. Obecnie Państwowa Inspekcja Pracy przychyla się do pierwszego stanowiska, więc pracodawcy korzystają z tego rozwiązania i zakwestionować je może jedynie Sąd Pracy.
- obiektywna przeszkoda niewykorzystania zaległego urlopu a odpowiedzialność pracodawcy:
Zdarza się, iż wykorzystanie zaległego urlopu wypoczynkowego w ustawowo określonym terminie może okazać się niemożliwe z przyczyn obiektywnych, nieleżących po stronie pracodawcy (np. zwolnienie chorobowe). W takim przypadku pracodawcy nie można zarzucić popełnienia wykroczenia polegającego na nieudzieleniu należnego pracownikowi urlopu. Warunkiem wystąpienia wykroczenia jest bowiem wina sprawcy. Urlop zaległy powinien zostać udzielony po ustaniu przeszkody uniemożliwiającej wykorzystanie tego urlopu w ustawowym terminie. Przepisy prawa nie określają w jakim terminie od ustania przeszkody należy udzielić urlopu. Wskazane jest, aby nastąpiło to niezwłocznie – może to być np. pierwszy termin akceptowalny dla obu stron, jeśli nie jest odległy w czasie.
- przedawnienie zaległego urlopu wypoczynkowego:
Zgodnie z kodeksem pracy roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia , w którym stało się wymagalne. Wymagalność roszczenia o urlop ustala się z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje. Jednak, w myśl uchwały Sądu Najwyższego, gdy urlop (już jako zaległy urlop wypoczynkowy) zostanie przesunięty na kolejny rok, bieg okresu przedawnienia rozpoczyna się z nadejściem terminu, na który nastąpiło przesunięcie urlopu (przesunięcie nie później niż do 30-go września roku następnego). W kwestii przedawnienia prawa do zaległego urlopu wypoczynkowego wprowadzono pewien istotny wyjątek. Otóż bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas korzystania z urlopu wychowawczego.
- kara za niewykorzystanie zaległego urlopu:
Niewykorzystanie zaległego urlopu wypoczynkowego jest wykroczeniem pracodawcy. Nieudzielenie zaległego urlopu pracownikowi, w terminie do 30-go września następnego roku kalendarzowego, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym. W przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, pracodawca może zostać ukarany karą grzywny. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, w postępowaniu mandatowym wysokość grzywny wyniesie od 1.000zł do 2.000zł, a w przypadku recydywy do 5.000zł. Natomiast gdyby inspektor pracy zdecydował się na skierowanie sprawy do sądu karnego, wysokość grzywny może wynieść od 1.000zł do 30.000zł.
Autor: KG