Czas pracy jest miarą wykonywanej pracy i podstawą określenia wynagrodzenia. Niezależnie od specyfiki prowadzonej działalności, każdy pracodawca musi dostosować się do określonych w Kodeksie Pracy norm czasu pracy oraz wybrać określony system czasu pracy. Indywidualizacja organizacji pracy w tym zakresie obejmuje również ustalenie długości okresu rozliczeniowego.
Okres rozliczeniowy to odcinek czasu wyrażony w tygodniach lub miesiącach, na który jest planowana i po upływie którego jest rozliczana praca każdego pracownika. Okresy rozliczeniowe wprowadzane są w układach zbiorowych pracy, regulaminach pracy lub w obwieszczeniach. Pracodawca może wybrać obowiązujący u niego okres rozliczeniowy. Musi pamiętać jednak, że przepisy wskazują każdorazowo jego maksymalną długość.
Jeżeli w przyjętym u danego pracodawcy okresie rozliczeniowym pracownik przepracował więcej niż wynikało to z jego normy czasu pracy, to pracodawca jest zobowiązany do wypłaty dodatku do wynagrodzenia.
Długość okresu rozliczeniowego jest uzależniona od stosowanego systemu czasu pracy:
- podstawowy system czasu pracy: Na podstawie art. 129 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 4 miesięcy. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- system równoważnego czasu pracy: Na podstawie art. 135 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 1 miesiąca. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 3 miesięcy w szczególnie uzasadnionych przypadkach, do 4 miesięcy przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych, do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- czas pracy przy dozorze urządzeń: Na podstawie art. 136 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 1 miesiąca. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- czas pracy przy pilnowaniu: Na podstawie art. 137 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 1 miesiąca. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 3 miesięcy w szczególnie uzasadnionych przypadkach, do 4 miesięcy przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych, do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- praca w ruchu ciągłym: Na podstawie art. 138 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 4 tygodni. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami lub dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- przerywany czas pracy: Na podstawie art. 139 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 4 miesięcy. Możliwość wydłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- zadaniowy czas pracy: Na podstawie art. 140 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 4 miesięcy. Możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- system skróconego tygodnia pracy: Na podstawie art. 143 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 1 miesiąca. Możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- system pracy weekendowej: Na podstawie art. 144 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 1 miesiąca. Możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
- skrócony czas pracy: Na podstawie art. 145 Kodeksu Pracy. Długość podstawowego okresu rozliczeniowego do 4 miesięcy. Możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego do 12 miesięcy w przypadkach uzasadnionych obiektywnymi lub technicznymi przyczynami albo dotyczącymi organizacji pracy, przy zachowaniu ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
W sierpniu 2013 roku zaczęła obowiązywać nowelizacja przepisów Kodeksu Pracy w zakresie czasu pracy. Do tego czasu przepisy przewidywały, że można było wprowadzić okres rozliczeniowy nieprzekraczający 6 miesięcy w rolnictwie, hodowli, a także przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a jeżeli jest to dodatkowo uzasadnione nietypowymi warunkami organizacyjnymi lub technicznymi mającymi wpływ na przebieg procesu pracy – okres rozliczeniowy nieprzekraczający 12 miesięcy. Taka możliwość wydłużenia okresów rozliczeniowych dotyczyła tylko systemu podstawowego, przerywanego i zadaniowego. Podstawowa zmiana regulacji polegała więc na wydłużeniu okresu rozliczeniowego aż do 12 miesięcy we wszystkich systemach pracy. Przy czym okresy rozliczeniowe, które zostały wprowadzone przed zmianą przepisów i trwały w dniu wejścia w życie nowych przepisów, kończyły się z upływem czasu, na jaki zostały wprowadzone.
Autor: KGr